Historia przemian
PISARZOWSCY: XVI – XIX w.
Okazały renesansowo-barokowy pałac głębowicki, mimo jednolitego wyglądu, był tworem kilkukrotnych przekształceń. Pierwotnie był to dwór wieżowy otoczony fosą wzniesiony w XVI w. prawdopodobnie na miejscu zamku obronnego. Obejmował dzisiejszą wschodnią część pałacu wraz z sienią.
Rzut parteru, II poł. XVI w.
W 1646 roku Jan Pisarzowski rozbudował obiekt przedłużając go ku zachodowi na planie prostokąta i prawdopodobnie w całości podpiwniczył. Możliwe jest, że wystawiono najpierw dwuosiowy, podpiwniczony niezależny budynek piętrowy, który dopiero później połączono z resztą budowli. Powstałe w tym czasie kamienne portale, drewniane, belkowane stropy i polichromie nadały wnętrzu renesansowy charakter.
Rozbudowę tę potwierdziły ślady odkryte podczas ostatniej restauracji obiektu w latach 1922-1926, kiedy po odbiciu tynków ukazały się dawne spojenia murów, pozostałości pierwotnego tynkowania, jak i zarysy dwóch zamurowanych okien.
W 1773 roku, za czasów Adama Pisarzowskiego, dobudowano do pałacu dwie czworoboczne, narożne baszty (ryzality), obwarowujące elewację frontową (południową). Baszty przykryto łamanymi, stożkowymi dachami hełmowymi z desek w stylu chińskim, niższymi od dachu głównego. Na cały korpus budowli położono dach mansardowy, tzw. francuski, z którego wysuwały się faliste, trójlistne szczyty na osi obu elewacji – frontowej i ogrodowej oraz lukarny od południa.
Daszek baszty zachodniej
Nad oknami pierwszego piętra umieszczono profilowane w cegle i zaprawie tynkowej nadokienniki oraz ujednolicono otwory okienne, odkuwając nowe obramowania w oknach parteru i wykonując tynkowe opaski na piętrze. Podzielono wielką salę we wschodniej części piętra na trzy mniejsze izby oraz zmieniono wyposażenie wnętrz, m.in. wymurowując nowe piece i kominki oraz nakładając w niektórych pomieszczeniach boazerię i nową polichromię w formie fryzów z wici roślinnych i owalnych medalionów. Cały budynek otynkowano, a główne wejście przeniesiono na środek fasady południowej (tam, gdzie znajduje się obecnie), dodając na przestrzał drugie od północy.
Jeśli chodzi o urządzenie i umeblowanie wnętrz przez Adama Pisarzowskiego, to duże komnaty zamku głębowskiego nosiły styl staroświecki. Meble były sprowadzane z Gdańska, gdyż on jedynie wszystkie dwory szlacheckie i pałace panów zdobił i w nie zaopatrywał (…)
W pokoju pierwszym, który zwał się pąsowym, dla obicia tego koloru, wisiało na środkowej ścianie lustro duże o ramach upstrzonych w złote róże z listkami w girlandy. Pod nim stała kanapa, przed nią stół okrągły, nakryty kobiercem wzorzystym, a rząd krzeseł wkoło ścian rozstawionych uzupełniał umeblowanie pokoju.
W drugim pokoju, zwanym znowu żółtym, były dwa zwierciadła w zwierciadlanych ramach o różnych deseniach i o różnej formie, również kanapa i krzesła z rzeźbionymi poręczami o wysokich oparciach, biało lakierowane, obite skórą żółtą w złote kwiaty wyciskaną, mające u spodu wiązanie w krzyż, również rzeźbione. Tak samo obite i takiej samej formy i w pierwszym pokoju były krzesła, tylko zamiast żółtej skóry, miały pąsową w srebrne kwiaty. Szafki, komody o wypukłych bokach były wykładane w różne desenie kolorowym drzewem i perłową macicą i miały przy szufladach pozłociste antaby i medaliony porcelanowe z miniaturkami.
Restauracja i meblowanie pałacu powiązane były z pracami nad urządzeniem jego najbliższego otoczenia. Wokół budowli Pisarzowski założył park w stylu włoskim o powierzchni ok. 6,8 ha, z czego ok. 1,5 ha zajmowały stawy. Od strony północnej powstał ogród geometryczny położony na dwóch regularnych, prostokątnych tarasach, których obrzeża wyznaczały szpalery grabów, a taras dolny od wschodu i zachodu ograniczały jeszcze wały. Pierwotnie na osi poprzecznej ogrodu znajdowały się dwie drewniane altany.
Wzdłuż północnej, wschodniej i zachodniej ściany pałacu biegła fosa, a przed południową rozciągał się trzeci, wykonany sztucznie, obszerny taras obwarowany murem oporowym. Wschodnią część parku zajmował staw.
Do czasów obecnych z XVIII-wiecznego drzewostanu przetrwały jedynie 2 dęby, 2 buki purpurowe, magnolia japońska i sosny.
Przebudowa w 1773 roku nadała pałacowi styl okazałej rezydencji renesansowo-barokowej, lecz mimo swego reprezentacyjnego charakteru, obiekt nadal posiadał cechy obronne, m.in. częściowo nawodnioną fosę czy fortyfikacjami ziemne, jak obmurowane wały.
DUNINOWIE: XIX - XX w.
Kolejne przekształcenia obiektu miały miejsce latach 1844-1846 i 1922-1926, już za czasów rodziny Duninów. Przeprowadzone wtedy remonty nie ingerowały w bryłę budynku, jedynie w rozkład wnętrz, przez wprowadzenie wtórnych podziałów pomieszczeń.
W latach 40-tych XIX w. Tytus Dunin umeblował, odnowił i częściowo przebudował pałac, nie naruszając jednak jego pierwotnego charakteru.
W pierwszej połowie XX w. miał miejsce ostatni znaczący remont budynku. Józef Stanisław Dunin przeprowadził gruntowną modernizację całego obiektu, renowację wnętrz, jak i odtworzył dawny, włoski ogród geometryczny.
Wprowadził w pałacu elementy neogotyckie, które nadały budowli pożądany rys starożytności. Pojawiły się ostrołukowe obramienia, w tym obramienia wejść głównych, zakryto niektóre stropy belkowe płaskimi sufitami z fasetami i wykonano w części pomieszczeń boazerię. Powstała biblioteka i tzw. pokój gotycki. Zmniejszono większość wnęk okiennych, zbudowano nowe przewody kominowe oraz we wschodnim ryzalicie wprowadzono szyb niewielkiej windy służącej do podawania posiłków z kuchni na parterze do jadalni na piętrze.
Biegnąca przez całą szerokość budowli sień została podzielona na przedsionek od południa i hall od północy. Z części północnej usunięto drewniany strop, tworząc w ten sposób dwukondygnacyjną przestrzeń z zabiegową klatką schodową na piętro (przed remontem na piętro można było się dostać schodami ze wschodniej części pałacu lub schodami w ryzalitach).
Dawniej po obu stronach sieni, w obu kondygnacjach, rozłożone były po cztery pokoje zgrupowane wokół skrzyżowania ścian, połączone między sobą drzwiami umieszczonymi przeważnie centralnie. Z czasem, na skutek wewnętrznych podziałów, powstawało coraz więcej pomieszczeń i tak po remontach w XIX i XX w., w ostatniej fazie istnienia pałacu, było ich 18 na parterze, 16 na piętrze i 4 w piwnicy. Wtedy też utworzono środkowy korytarz na całą długość zachodniej części budynku.
Rzut parteru, 1939r.
Rzut piętra, 1939r.
Fazy przekształceń od XVI do XX w.
II WOJNA ŚWIATOWA
Już na początku 1940 roku władze niemieckie założyły w głębowickim majątku szkołę rolniczą i siedzibę letnią dla organizacji Hitlerjugend. Okupanci natychmiast przystąpili do adaptacji pałacu do nowych zadań, rozbierając szereg oryginalnych ścian i wymurowując je w innych miejscach. Wyburzyli m.in. ściany działowe na parterze, pomiędzy pokojem jadalnym a gabinetem oraz na piętrze, między pokojem gotyckim i biblioteką.
CZASY POWOJENNE
Kolejne przekształcenia wnętrz budynku nastąpiły po 1945 roku, kiedy majątek w gospodarowanie otrzymał Ośrodek Hodowli Zarodowej w Osieku. Przerobiono wtedy pałacowe pomieszczenia na mieszkania dla robotników, biura, magazyny, stołówkę oraz wylęgarnię i hodowlę kurcząt. Postawiono w tym czasie wiele nowych ścian działowych, m.in. podzielono nimi sale z sufitami lustrzanymi i salon czerwony z pięknym, wielopłaszczyznowym, stiukowym sklepieniem.
W 1969 roku w pałacu wybuchł pożar. Ogień z części wschodniej błyskawicznie rozprzestrzenił się na dach, strych, wieżyczki, pomieszczenia piętra i klatkę schodową. Spłonęło doszczętnie pierwsze piętro, ocalał tylko częściowo parter.
Wojewódzki Konserwator Zabytków pokrył pozostałości pałacu płaskim, prowizorycznym dachem, który niekonserwowany szybko się zawalił. Od tego czasu, z braku odpowiednich zabezpieczeń, pozostałości budowli ulegały systematycznemu rozpadowi.
1975r.
Elewacja północna, 1975r.
Elewacja południowa, 1975r.
Elewacja zachodnia, 1975r.
Elewacja wschodnia, 1975r.
Przekrój północny, 1975r.
2019r.
Pałac w 1939r.
MAJĄTEK GŁĘBOWICE
Pałac głębowicki uznany w 1937 roku za obiekt zabytkowy pierwszej grupy, zaliczany był w okresie międzywojennym do najświetniejszych rezydencji wiejskich ziemi krakowskiej.
Obiekt położony jest w północno-wschodniej części wsi Głębowice, na łagodnym wzniesieniu opadającym od południa w kierunku stawu.
Mapka wsi Głębowice
Pałac wraz z parkiem, otoczony płotem, stanowił wyodrębnioną od reszty majątku jednostkę jako część niezwiązana z produkcją rolną ani hodowlaną. Naturalne oddzielenie pałacu stanowiła też fosa. Teren z zabudowaniami folwarcznymi odgraniczony był od parku i pałacu drogą.
Pałac od strony północno-zachodniej z wjazdem na dziedziniec, 1939r.
W skład zespołu folwarcznego, którego układ przestrzenny zachował się do obecnych czasów, wchodziły budynki gospodarcze, magazynowe, mieszkalne (m.in. czworak z początku XX w. i rządcówka z XIX w.), obora, cielętnik, chlewik, dwie stodoły z pierwszej połowy XIX w. i trzy stajnie - dwie z połowy XIX w. (na jednej z nich nadal widnieje herb Łabędź), i jedna z XX w., wykorzystywana jako warsztat i magazyn nawozów. Zabudowania wymurowane były z cegły i pokryte dachem dwuspadowym z dachówki ceramicznej.
Zespół folwarczny sąsiadował z pałacem od wschodu, a od południa był ograniczony stawem Browarnik, na brzegu którego ustawiono figurę św. Jana Nepomucena. Po północnej stronie usytuowana była druga część zabudowań gospodarczych, za którymi rozciągały się grunty rolne majątku.
Od strony zabudowań folwarcznych biegła droga prowadząca przez kamienny most na dziedziniec pałacu przed jego południową fasadą. Dziedziniec ograniczony był od strony stawu ceglanym murem z dwoma kwadratowymi występami. Bezpośrednie otoczenie pałacu zostało sztucznie wyrównane i zamknięte w prostokącie o wymiarach 44x46 m. Od północy, wschodu i zachodu pałac otoczony był fosą o cembrowanym brzegu wewnętrznym.
Pałac ze stawami i częścią folwarku z zabudowaniami mieszkalnymi, gospodarczymi, oborami i stajniami, 1937r.
Mapa sytuacyjna, 1976r.
Pałac ze stawem podzamczym, fragmentem folwarku i drogą prowadzącą na dziedziniec, 1937r.
Wjazd na dziedziniec pałacu przez most kamienny od strony zachodniej, 1939r.
Pałac jest zwróconym ku południu, wolnostojącym, jednopiętrowym budynkiem ze strychem, podpiwniczonym w części zachodniej. Wymurowany został z cegły, z użyciem kamienia w strefie fundamentów i otynkowany. Wzniesiony na rzucie wydłużonego prostokąta z dwoma kwadratowymi ryzalitami od strony frontowej, które nie wychodzą jednak poza linię obu ścian bocznych budynku. Gładkie, pionowe elewacje ukoronowane były gzymsem ukrytym pod okapem dachu.
Elewacja północna
Elewacja południowa
Elewacja zachodnia
Elewacja wschodnia
W części środkowej elewacji północnej i południowej znajdowały się główne wejścia ostrołukowe, wąsko i skromnie profilowane w tynku. Nad wejściem od strony północnej wmurowana była tablica fundacyjna upamiętniająca przebudowę w 1646 roku, a od strony południowej – herb Łabędź rodziny Duninów na tarczy zwieńczonej klejnotem z koroną hrabiowską. Herb również umieszczono od strony północnej, na trójlistnym, wysuwającym się z dachu szczycie.
Fragment elewacji północnej z bramą z antabami w kształcie lwich głów i z tablicą fundacyjną z tarczą herbową z 1646r. Zdjęcie z 1961r.
Brama od strony południowej z herbem Łabędź na tarczy zwieńczonej klejnotem z koroną hrabiowską. Zdjęcie po pożarze w 1969r.
Rozłożone symetrycznie, równej wielkości okna parteru (z wyjątkiem ryzalitów), miały skromne obramienia kamienne o profilu renesansowym, natomiast pozostałe pochodziły już z XVIII w. Okna na parterze zwieńczone były delikatnym gzymsem, a na piętrze nadokiennikami o kabłąkowato wygiętej linii.
Okno na parterze
Okna na piętrze
Wnętrze Pałacu
Parter
Na parterze środek budowli zajmowała przedzielona sień, idąca przez całą jego szerokość i mająca dwa wejścia z zewnątrz. Południową jej część stanowił przedsionek, któremu w strefie piętra odpowiadał salon czerwony. Część północną zajmował dwukondygnacyjny hall ze schodami na piętro. W ścianie działowej, oddzielającej przedsionek od hallu, znajdowało się ostrołukowe przejście, ożywione po obu stronach takimiż ostrołukowymi blendami tej samej wysokości. W zachodniej części przedsionka znajdowało się wejście do piwnic, a w ścianach bocznych - symetryczne przejścia do bocznych pomieszczeń pałacu. Przedsionek nakryty był stiukowym, kasetonowym sufitem z rozetami.
Przedsionek sieni kamiennej od wejścia frontowego (południowego), z wejściem do hallu i portalem kamiennym z XVIw. Zdjęcie 1939r.
Przedsionek sieni kamiennej od wejścia frontowego (południowego), z portalem kamiennym z XVIw. oraz ławkami i stołem tysiąclecia wydłubanymi z jednego dębu przez stolarza Safernę w 1930r. Zdjęcie 1939r.
We wschodniej i zachodniej ścianie hallu umieszczone były drzwi ujęte w kamienne portale, prowadzące do bocznych pomieszczeń. Przy zachodniej ścianie, pomiędzy drzwiami, znajdował się kamienny kominek wykonany z piaskowca. Wzdłuż ściany wschodniej i południowej biegły zabiegowe schody na piętro. Wyjście na ścianie północnej prowadziło do ogrodu.
Część północna sieni (hall), ze schodami zabiegowymi na piętro
W zachodniej części parteru przebiegał wydzielony wtórnie korytarz, łączący pomieszczenia z sienią, z których jedno zwieńczał strop zwierciadlany. Reszta pokoi parteru przykryta była ozdobnymi sufitami lub drewnianymi stropami belkowymi, oprócz dwóch najstarszych, skrajnych, wschodnich zwieńczonych sklepieniami kolebkowymi z lunetami. Te dwa pomieszczenia wyróżniały się też niższym poziomem posadzek w stosunku do reszty budynku.
Na podłogach, zależnie od funkcji pokoju, były posadzki kamienne z płyt marmurowych, posadzki ceglane lub parkiet drewniany.
W ryzalicie zachodnim mieściła się klatka schodowa z łamanymi schodami dookoła filaru, z podestami, natomiast we wschodnim - niewielka winda do przesyłania posiłków z kuchni do jadalni na piętrze. Jeszcze jedne schody prowadziły na piętro ze wschodniej części pałacu, tuż za północno-wschodnią ścianą sieni.
Rzut parteru, 1939r.
Piętro
Główne schody w hallu łączyły się na piętrze z galerią obiegającą poziomo górną część sieni z wejściami do wschodniej i zachodniej części pałacu. Środkową, południową część bel-étage zajmował tzw. salon czerwony, z pięknym wielopłaszczyznowym, stiukowym sklepieniem. Salon czerwony oddzielony był od galerii ścianą przeprutą trzema półkolistymi arkadami.
Salon czerwony, 1928r.
Salon czerwony a za nim pokój gotycki, 1939r.
Gabinet, 1928r.
Piętro miało w zasadzie rozkład ten sam co parter, nieco tylko bardziej symetryczny i z mniejszą ilością ścian działowych i przepierzeń. Po obu stronach galerii i salonu czerwonego znajdowały się pokoje, jednak od strony południowej niepodzielone jak na parterze, ale po dwie duże sale z każdej strony, tworzące długi ciąg amfiladowy obejmujący cały trakt frontowy piętra.
Rzut piętra, 1939r.
Pokoje wschodnie na piętrze wykończone były w stylu osiemnastowiecznym – kominki w stiukowych obramieniach, skromne, niskie boazerie, odrzwia drewniane o wygiętych ku dołowi nadprożach. Sale nakrywały sufity lustrzane z fasetami lub sklepienia gładkie czy belkowe, a podłogi wyłożone były parkietami z klepek z różnych rodzajów drewna, układanych w geometryczne mozaiki.
Kominek na piętrze
Z dawniejszych dekoracji, w zachodniej części pałacu, zachowały się kamienne odrzwia o renesansowym profilu, a po pożarze w 1969 roku, w niektórych wypalonych pomieszczeniach odsłoniły się spod tynku nieznane dotąd renesansowe polichromie o motywach roślinnych.
Odsłonięte po pożarze w 1969r. nieznane polichromie renesansowe.
Najprawdopodobniej w pokoju gotyckim, obok salonu czerwonego, stał owalny, barokowy piec kaflowy postawiony przez Jana Pisarzowskiego podczas przebudowy w 1647 roku.
Piec zbudowany został w większości z dekoracyjnych kafli z lekko wypukłym, białym rysunkiem ornamentu na niebiesko-granatowym tle. W górnej jego części rytmicznie rozmieszczono większe kafle z tarczami mieszczącymi herb Pisarzowskich Starykoń, litery J.P.Z.P.Z.O.Z.P. (mające oznaczać: Jan Pisarzowski z Pisarzowa Ziemi Oświęcimskiej i Zatorskiej Pisarz), oraz rok 1647. Na cokole wznosił się korpus pieca w dwóch kondygnacjach oddzielonych niewielkim uskokiem, otoczony na szczycie wąską koronką z bogato zdobionym gzymsem. Piec zakończono u góry kopułkowatym daszkiem, wspartym na cylindrycznym korpusie, obstawionym ośmioma słupkami rozszerzającymi się ku dołowi. Daszek i słupki pokryto rysowaną łuską koloru tła kafli, tj. niebiesko-granatową.
Barokowy piec kaflowy z 1647r., obok kominek. Głębowice 1939r.
Piwnice
W okresie międzywojennym dostępne i używane były jedynie piwnice pod zachodnią częścią pałacu, gdzie tworzyły regularny kompleks czterech wnętrz. Miały kamienno-ceglane sklepienia kolebkowe, a ich prostokątne okienka wychodziły tuż nad powierzchnią gruntu od strony północnej i południowej. Pozostałe piwnice były prawdopodobnie zasypane, a pod pomieszczeniami wschodnimi możliwe, że ich wcale nie było. Do piwnic prowadziły schody z sieni, po lewej stronie od frontowego, południowego wejścia, drugie z korytarzyka w ryzalicie zachodnim.
Schody z sieni kamiennej do piwnic, 1939r.
Rzut piwnic, 1939r.
