PIOTR WŁOSTOWIC
Piotr Włostowic (?-1153), Włost, Włast, zwany później Duninem, był bez wątpienia jednym z najwybitniejszych przedstawicieli rodu i mimo, że z wielu zapisów i kronik wynika, iż Łabędzie już przed Piotrem Włostowicem były znaczącym się klanem, jednak ich prawdziwa potęga zaczyna się właśnie od niego. Spośród wszystkich znanych magnatów wczesnego średniowiecza Piotr Włostowic jest jedyną postacią, oprócz Krzywoustego, posiadającą największą ilość przekazów źródłowych, w tym cztery bulle papieskie.
W 1117 roku Piotr otrzymał stanowisko książęcego palatyna (comes palatinus) i został włączony do grona najbliższych doradców Bolesława III Krzywoustego. Palatyn (wojewoda) był drugą osobą w państwie, zastępcą księcia - dowodził za niego wojskiem, wyręczał go w sądach, sprawował nadzór nad bezpieczeństwem i porządkiem na dworze oraz zastępował władcę w razie małoletniości. Urząd ten piastował do 1124 roku i w tym czasie dokonał słynnego porwania księcia ruskiego Wołodara Rościsławicza, co miało prawdopodobnie ułatwić Krzywoustemu działania na Pomorzu.
Porwanie księcia ruskiego Wołodara w roku 1120 przez Piotra Własta Dunina. Juliusz Kossak 1872r.
Tradycja przypisuje Piotrowi bardzo ambitną działalność fundacyjną, przysłaniającą wszystkich innych fundatorów obiektów sakralnych z wczesnego średniowiecza. Wedle przekazów miał sfinansować budowę 77 świątyń, przez co w Polsce najstarszy typ kościołów romańskich ochrzczono od jego przydomka mianem kościołów Duninowych. Do jego fundacji należał m.in. jeden z największych kompleksów klasztornych w Europie Środkowej tego czasu - opactwo Benedyktynów w Ołbinie we Wrocławiu, a w Krakowie kościół pw. Najświętszego Salwatora, kościół św. Jana, kościół Karmelitów na Piasku, nieistniejący obecnie kościół św. Wawrzyńca czy klasztor Norbertanek na Salwatorze. Budowanie kościołów i klasztorów świadczyło o wysokim zrozumieniu Piotra, że był to jedyny sposób podniesienia kultury narodu wieku XII-ego, natomiast sprowadzanie zakonników i osadników flamandzkich z pominięciem sąsiednich Niemiec, to już zamysł czysto polityczny.
Opactwo Benedyktynów w Ołbinie
Kościół św. Jana w Krakowie
Po śmierci Bolesława Krzywoustego Włostowic dalej piastował urząd wojewody, służąc tym razem seniorowi Władysławowi Wygnańcowi. Gdy wybuchła wojna między nowym władcą, a jego młodszymi braćmi, doszło, w bliżej niewyjaśnionych okolicznościach, do konfliktu między księciem a możnym palatynem. Piotr z rozkazu Władysława został obalony i oślepiony. Wkrótce jednak sam książę padł ofiarą intrygi młodszych braci, a nowy senior, Bolesław Kędzierzawy, przywrócił Włostowica do łask. Pomimo swego kalectwa Piotr piastował urząd aż do śmierci w 1153 roku.
Scena oślepienia Piotra Włostowica. Miedzioryt Gottlieba Boettgera z 1808 roku.
Włostowic zapamiętany został jako potężny palatyn, wielki fundator i postać, której losy były chyba najbardziej niezwykłe spośród wszystkich wojewodów polskich wczesnego średniowiecza.
Grobowiec Piotra Włostowica i jego żony Marii, córki księcia kijowskiego Światopełka z rodu Rurykowiczów. Rysunek z XVIII w.
Piotr Włostowic sprowadza cystersów do Polski.
Jan Matejko, olej na desce, 109x163 cm, Muzeum Śląskie we Wrocławiu.
Za mężczyzną dającym opatowi klucz stoi rycerz z powiewającą flagą, na której znajduje się biały łabędź na czerwonym tle. Komentarz Matejki do tego obrazu (został przesłany przez artystę Jerzemu Dunin-Borkowskiemu), zaginął niestety wraz z całym archiwum rodziny w czasie I wojny światowej. Obraz został zatytułowany Piotr Włost sprowadza Cystersów do Polski, ale takie zdarzenie nigdy nie miało miejsca w historii Polski. Jan Matejko lubił symbolikę, którą wielokrotnie ukrywał w swoich obrazach.
Syn Piotra Włostowica, Świętosław ze Skrzynna, był jednym z najpotężniejszych panów Małopolski (m.in. sfinansował kościół św. Prokopa w Strzelnie), natomiast synem Świętosława był Arcybiskup Gnieźnieński Piotr ze Skrzynna, najwyższy dostojnik kościoła, który był fundatorem lub współfundatorem Drzwi Gnieźnieńskich.
Drzwi Gnieźnieńskie, scena IV, fragment znaku rodowego Łabędziów i niezidentyfikowanej litery
CZASY BOLESŁAWA WSTYDLIWEGO
Za czasów Bolesława Wstydliwego najwyższe urzędy piastowali przedstawiciele rodu Łabędziów, a wśród nich znamienici bracia - Włodzimierz i Sulisław.
Włodzimierz ze Skrzynna, kasztelan brzeski, kasztelan oświęcimski, wojewoda krakowski, swym męstwem doprowadził do zwycięstwa nad Tatarami pod Turskiem, co było pierwszą polską wygraną z tym przeciwnikiem. Zginął w 1241 roku pod Tarczkiem z ręki pokonanego wcześniej wroga.
Następcą na stanowisko wojewody krakowskiego był jego brat, Sulisław ze Skrzynna, który również oddał życie na polu walki. Zginął w 1241 roku w bitwie pod Legnicą, trzy tygodnie po śmierci brata i trzy tygodnie po mianowaniu go wojewodą.
CZASY WŁADYSŁAWA II JAGIEŁŁY
W czasie panowania Władysława Łokietka i Kazimierza Wielkiego Łabędziowie nie brali czynnego udziału w rządzeniu państwem aż do roku 1410, kiedy na scenie politycznej pojawił się Andrzej ze Skrzynna Dunin, najpierw jako poseł do króla czeskiego Wacława, potem zaś jako podkanclerz wielki koronny. Pełniąc tę funkcję występował w sporach z Krzyżakami i uczestniczył przy zawarciu zawieszenia broni w Brodnicy w 1416 roku. W bullach papieskich wymieniany jest jako Magister, a Władysław II Jagiełło wystawił jego kandydaturę na biskupstwo poznańskie.
Istotną rolę w walkach z Krzyżakami odegrał Mszczuj ze Skrzynna (? – 1446), który będąc rycerzem nadwornym króla Władysława, w bitwie pod Grunwaldem prawdopodobnie zabił wielkiego mistrza krzyżackiego Ulricha von Jungingena.
Mszczuj ze Skrzynna (drugi od lewej) w Parku Historycznym w Taczowie.
W bitwie pod Koronowem w 1410 roku znacznie przyczynił się do zwycięstwa nad Krzyżakami. Dwa lata później uczestniczył w poczcie króla Władysława II Jagiełły w czasie wizyty na Węgrzech, gdzie brał udział w turniejach rycerskich razem z innymi sławnymi rycerzami polskimi. W 1428 roku uczestniczył w wyprawie Wielkiego Księcia Witolda na Nowogród Wielki, w 1431 ruszył z Jagiełłą przeciwko zbuntowanemu Wielkiemu Księciu Litewskiemu Świdrygielle, a rok później dowodził posiłkami polskimi dla nowego Wielkiego Księcia, Zygmunta Kiejstutowicza, w wojnie przeciwko obalonemu księciu Świdrygielle.
Pieczęć z herbem Łabędź podkanclerzego Dziersława Dunina ze Skrzynna
UNIA HORODELSKA
Nie zabrakło Duninów, gdy tworzyła się Rzeczpospolita Obojga Narodów. Swą pieczęć na Unii Horodelskiej w 1413 roku przystawił Dziersław ze Skrzynna, przyjmując do herbu i rodu Andrzeja Goligunta, stąd pojawiły się rodziny Łabędziów litewskich i ruskich.
PIOTR DUNIN Z PRAWKOWIC
Kolejnym mocno zapisanym w historii Duninem był Piotr Dunin z Prawkowic (1415-1484), podkanclerz, podkomorzy, hetman wielki koronny, Compiductor Supremus.
Piotr był dworzaninem Kazimierza Jagiellończyka, po czym został burgrabią krakowskim i marszałkiem nadwornym koronnym. Ta ostatnia godność wiązała się z objęciem dowództwa nad chorągwiami dworskimi. W tym charakterze towarzyszył królowi Kazimierzowi Jagiellończykowi w wyprawie do Prus i wówczas otrzymał urząd podkanclerza sandomierskiego.
Piotr Dunin był naczelnym dowódcą wojsk królewskich w wojnie trzynastoletniej, gdzie jego talent taktyczny oraz autorytet jako wodza niewątpliwie przyczyniły się do zwycięstwa Polski z Zakonem Krzyżackim. 17 września 1462 roku triumfował w bitwie pod Świecinem, która stanowiła punkt zwrotny w działaniach wojennych. Kolejnymi ważnymi osiągnięciami Piotra Dunina w sporach z Krzyżakami było zdobycie zamku w Gniewie w 1464 roku i Chojnic w 1466 roku.
Piotr Dunin z Prawkowic w bazylice w Czerwińsku
Tablica upamiętniająca zdobycie przez Piotra Dunina zamku w Gniewie
Rzeźba upamiętniająca Piotra Dunina z Prawkowic w Parku Tysiąclecia w Chojnicach.
19 października 1466 roku Piotr Dunin był obecny przy podpisywaniu polsko-krzyżackiego II pokoju toruńskiego, w wyniku którego państwo krzyżackie w dotychczasowej formie przestało istnieć, a Toruń wraz z Prusami Królewskimi został włączony do Królestwa Polskiego. Polska odzyskała Pomorze Nadwiślańskie.
Ten historyczny moment uwiecznił na swoim obrazie Marian Jaroczyński.
Traktat Toruński, Marian Jaroczyński 1870-73r. Siedzi król Kazimierz Jagiellończyk, stoi z piórem w dłoni Wieki Mistrz Zakonu Krzyżackiego – Ludwik von Erlichshausen, pod sztandarem stoi hetman królewski Campiductor Supremus Piotr Dunin.
W 1476 roku Piotr zakupił miasto Ujazd wraz z zamkiem oraz przynależnymi wsiami oraz część wsi Święte w powiecie brzeskokujawskim.
Do końca życia pozostał zaufanym doradcą króla Kazimierza Jagiellończyka i jego przedstawicielem w Prusach Królewskich. W 1478 roku mianowano go starostą malborskim, zarządcą najbogatszej królewszczyzny w Polsce. Dał się tu poznać jako administrator sprawny i sprawiedliwy dla poddanych. W 1478 roku został kasztelanem sieradzkim, a pod koniec życia w 1479 roku, powierzono mu urząd wojewody kujawskiego.
Statek Piotr Dunin nazwany na cześć zwycięskiego wodza wojny trzynastoletniej. Dziesięciotysięcznik zbudowany w 1967r. na zamówienie Stoczni Szczecińskiej. Motorowiec był 92 jednostką Polskich Linii Oceanicznych pływających na linii indyjskiej. Okres eksploatacji 1967-1992. Długość całkowita: 152,4m.
ODSIECZ WIEDEŃSKA 1683
W kaplicy na Kahlenbergu pod Wiedniem znajdują się herby szlachty polskiej, której uczestnicy brali udział w odsieczy wiedeńskiej w 1683 roku. W jednym sektorze umieszczony jest herb Łabędź i uczestnik bitwy Dunin Jonizel Christophorus.
JAKUB DUNIN ZE SKRZYNNA
Jakub Dunin (1680-1730) regent, kanclerz wielki koronny, referendarz wielki koronny, podkomorzy, Kawaler Orderu Orła Białego i Orderu św. Łazarza z Góry Karmel. Uczestnik sejmu niemego. Poseł Augusta II Mocnego, za czasów którego odegrał wybitną rolę wysłany w 1716 roku do cara Piotra I z żądaniem wycofania przez cara wojsk rosyjskich z Polski.
Jakub Dunin Pastel 71x53,5 cm, w zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie.
Brat Jakuba, Piotr Dunin ze Skrzynna kasztelan radomski, starosta zatorski i bąkowski, pełnił funkcję podkomorzego Augusta II, marszałka dworu królowej i również był Kawalerem Orderu Orła Białego. Juliusz Kossak namalował jego wjazd do Drezna jako posła stanów oznajmiającego Augustowi wybór na króla w roku 1697.
Piotr Dunin. 202x132 cm, olej na płótnie, w zbiorach na Wawelu.
Córka Jakuba, Barbara z Duninów Sanguszkowa (1718-1791), marszałkowa wielkolitewska, poetka, tłumaczka, moralistka, mecenas sztuki i filantropka. Założycielka salonu towarzyskiego w Warszawie. Została Damą Orderu Krzyża Gwieździstego za rozszerzanie zasad moralnych wśród młodego pokolenia.
Portret księżnej Barbary z Duninów Sanguszkowej. Marceli Bacciarelli, olej na płótnie, 77x67,5cm, 1757r., w zbiorach Muzeum w Tarnowie
MIKOŁAJ DUNIN ZE SKRZYNNA
Mikołaj Dunin (1603-1661), wskutek prezenty Władysława IV został wybrany na opata Cystersów. Zrzekł się wtedy świeckich beneficjów, wstąpił do nowicjatu i objął rządy nad opactwem.
Mikołaj Dunin
PIOTR FRYDERYK DUNIN ZE SKRZYNNA
Piotr Fryderyk (1710-1788), w 1778 roku zakupił starostwo zatorskie, na które składały się 3 miasta i 22 wsie. Był posłem z księstw oświęcimskiego i zatorskiego na sejm koronacyjny w 1764 roku, starostą drzewickim, podstarostą krzemienieckim, generał-majorem wojska koronnego oraz asesorem Sądów Nadwornych. W 1781 roku został mianowany Kawalerem Orderu św. Stanisława.
Klasycystyczny nagrobek Piotra Fryderyka Dunina za Skrzynna i jego żony Zofii z Małachowskich Dunin w Bazylice Mariackiej w Krakowie, w kaplicy św. Jana Nepomucena (Książąt Śląskich). Nagrobek z czarnego marmuru z herbami Łabędź i Nałęcz wykonany został przez budowniczego miasta Krakowa – Szczepana Humberta.
JEZUICI
Tomasz Dunin-Sulgostowski (1687-1758) był jednym z najświatlejszych Jezuitów pierwszej połowy XVIII w. Został dwukrotnie rektorem nowicjatu w Krakowie, dwukrotnie w Kaliszu, potem rektorem kościoła św. Piotra w Krakowie. Od października 1743 do marca 1747 roku był prowincjałem polskim zakonu. Wydając decyzję o druku podręczników, znacznie przyczynił się do rozwoju szkolnictwa jezuickiego. W styczniu 1756 roku, po utworzeniu w Rzymie polskiej asystencji jezuitów, został wybrany na pierwszego asystenta.
Tomasz Dunin
Wawrzyniec Dunin-Sulgostowski (1746-1824) wstąpił do Jezuitów w 1762 roku, gdzie nauczył się języków francuskiego, niemieckiego oraz włoskiego i po opuszczeniu zakonu poświęcił pierwsze dziesięciolecie na tłumaczenia obcych kaznodziejów. W roku 1805 stęskniwszy się za zakonem porzucił swoje stanowisko duszpasterskie i udał się na Białoruś, gdzie złożył profesję zakonną, kierował konwiktem szlacheckim, uczył francuskiego i głosił kazania. Po wypędzeniu Jezuitów z Rosji udał się na tułaczkę do Rzymu, gdzie zmarł w 1824 roku.
ARCYBISKUP MARCIN DUNIN
Marcin Dunin-Sulgostowski (1774-1842) polski arcybiskup, prymas gnieźnieński i poznański, w 1815 roku objął urząd prałata kanclerza gnieźnieńskiego, a w 1830 roku został powołany na stolicę arcybiskupią. W 1837 roku popadł w konflikt z rządem Prus za przestrzeganie prawa kościelnego dotyczącego małżeństw mieszanych, w wyniku czego październiku 1839 roku został pozbawiony godności arcybiskupa i aresztowany. Do sierpnia 1840 był internowany w kołobrzeskiej twierdzy. Po zwolnieniu powrócił na stolicę arcybiskupią.
Arcybiskup Marcin Dunin
Pomnik arcybiskupa Marcina Dunina w Kołobrzegu obok katedry. Figura arcybiskupa w stroju liturgicznym usytuowana jest na dwumetrowym cokole. Na wysokości głowy umieszczony został herb Rzeczpospolitej Obojga Narodów oraz korona królewska. Z boków figury wystają kraty nawiązujące do uwięzienia Marcina w kołobrzeskiej twierdzy.
KAJETAN DUNIN
Kajetan Dunin-Rzuchowski (1775-1848) pułkownik wojsk polskich, uczestnik wyprawy moskiewskiej Napoleona, twórca krakusów w 1813 roku, Kawaler Orderu Legii Honorowej i Krzyża Wojskowego. W kościele św. Piotra i Pawła przy ul. Grodzkiej w Krakowie znajduje się jego i jego żony Kajetanii z Dobieckich epitafium z czarnego marmuru.
Kajetan Dunin-Rzuchowski
Epitafium Kajetana Dunin-Rzuchowskiego i Kajetaniii z Dobieckich w kościele św. Piotra i Pawła przy ul. Grodzkiej w Krakowie
ANASTAZY DUNIN
Anastazy Dunin (1802-1840) uczestnik powstania listopadowego, brał udział w ataku na arsenał 29 listopada 1830 roku. Jako adiutant gen. Dwernickiego odznaczył się w bitwie pod Stoczkiem. Działacz emigracyjny – m.in. współzałożyciel Konfederacji Narodu Polskiego w Londynie w 1836 roku i członek Komitetu Narodowego Emigracji Polskiej. Zginął w 1840 roku podczas wyprawy Ludwika Bonapartego do Boulogne-sur-Mer.
Anastazy Dunin. Boratyński, ołówek
LUDWIK DUNIN
Ludwik Dunin-Sulgostowski (1892-1987) należał niewątpliwie do grona najczynniejszych społecznie osobistości Małopolski Wschodniej. W 1922 roku został wybrany posłem na Sejm Rzeczpospolitej Polskiej. W okresie I wojny światowej należał do organizatorów obrony Borysławia przed wojskami ukraińskimi. W czasie niemieckiej okupacji zajmował najwyższe stanowisko Rady Głównej Opiekuńczej. Był też dyrektorem Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego we Lwowie.
Cegiełka na Wawelu (395). Ludwik Dunin dyrektor S[pólki] A[kcyjnej] dla Przem[ysłu] Naft[owego] i Gazów Ziem[nich].
Ludwik Dunin. Jan Mycielski, olej na płótnie, 1972r.
TEODOR DUNIN
Teodor Dunin (1854-1909) lekarz, badacz naukowy, działacz społeczny i filantrop. Ofiarodawca zapisu dla Muzeum Narodowego w Krakowie. Członek Towarzystwa Naukowego w Warszawie od roku 1908. Założyciel zakładu dla chorych na płuca w Rudce pod Mrozami.
Dr Teodor Dunin
